Асар. Ризаэтдин Фәхретдин портреты

Ризаэтдин Фәхретдиннең тормышы һәм эшчәнлеге
Детальләрдә яшерелгән портрет
Дима Fatum (Киев, Украина)
Герцен ур., 80б
Алтын алмалар турында әкият
Татнефть
Институт исследования стрит-арта
Новь

Контекст

Татар мәгърифәтчесе Ризаэтдин Фәхретдин – гомерен дини җәмгыятьтә тигез хокук өчен көрәшкә багышлаган шәхес.

Ризаэтдин Фәхретдин (1859 - 1936) – энциклопедист-галим, язучы, дин эшлеклесе һәм фәлсәфәче.

Әлмәтнең үзәк мәчете һәм бер урамы атаклы татар мәгърифәтчесе исемен йөртә. Көчләп чукындырудан куркып Шырдан авылыннан Кичүчат авылына качкан гаиләдә туган Риза Фәхретдин 20 ел гомерен мәдрәсәдә үткәрә һәм үзлегеннән алты тел өйрәнә. 1922 нче елда Рәсәй һәм Себер мөфтие булып сайлана, шәрыкъ хатын-кызларын азат итү яклы була, Шәрыкъның төрки һәм башка халыклары мәдәният эшлеклеләренең иҗаты турында күптомлы библиография монографиясе авторы, мәчетләрне ябу, кулга алу һәм дини китапханәләрне юк итүгә каршы чыга. 1930 нчы елда Көнбатышның игътибарын совет мөселманнарының мөшкел хәленә җәлеп итү өчен мөфти вазифасыннан китәргә җыена, бу дини дөньяда киң иҗтимагый яңгыраш ала. Кичүчат мемориаль музее директоры сүзләренчә, Риза Фәхретдиннең мөселман дөньясындагы мәгърифәтчелек роле Лев Толстой эшчәнлеге белән чагыштырырлык. 1926 нчы елны ул Мәккәдә үтүче Беренче бөтендөнья мөселманнар конгрессы вице-президенты итеп сайлана, әмма моннан соң да кечкенә авылларга килеп аларның чәчәк атуы һәм халкының иминлеге өчен дога кылырга онытмый. Риваять буенча, Ризаэтдин Фәхретдин вафат булганнан соң меңнәрчә мөселман, кулга алудан курыкмыйча, аның туган авылында җеназасын уку өчен җыела.
Ризаэтдин Фәхретдин фотопортреты.
Р.Фәхретдиннең Кичүчат музеенда сакланган кәгазьләре, 2019 нчы ел.
Дима Fatum һәм кураторлар төркеме Кичүчат авылындагы мемориаль музейда, 2019 нчы ел.
Ризаэтдин Фәхретдин (1859 - 1936) – энциклопедист-галим, язучы, дин эшлеклесе һәм фәлсәфәче.

Әлмәтнең үзәк мәчете һәм бер урамы атаклы татар мәгърифәтчесе исемен йөртә. Көчләп чукындырудан куркып Шырдан авылыннан Кичүчат авылына качкан гаиләдә туган Риза Фәхретдин 20 ел гомерен мәдрәсәдә үткәрә һәм үзлегеннән алты тел өйрәнә. 1922 нче елда Рәсәй һәм Себер мөфтие булып сайлана, шәрыкъ хатын-кызларын азат итү яклы була, Шәрыкъның төрки һәм башка халыклары мәдәният эшлеклеләренең иҗаты турында күптомлы библиография монографиясе авторы, мәчетләрне ябу, кулга алу һәм дини китапханәләрне юк итүгә каршы чыга. 1930 нчы елда Көнбатышның игътибарын совет мөселманнарының мөшкел хәленә җәлеп итү өчен мөфти вазифасыннан китәргә җыена, бу дини дөньяда киң иҗтимагый яңгыраш ала. Кичүчат мемориаль музее директоры сүзләренчә, Риза Фәхретдиннең мөселман дөньясындагы мәгърифәтчелек роле Лев Толстой эшчәнлеге белән чагыштырырлык. 1926 нчы елны ул Мәккәдә үтүче Беренче бөтендөнья мөселманнар конгрессы вице-президенты итеп сайлана, әмма моннан соң да кечкенә авылларга килеп аларның чәчәк атуы һәм халкының иминлеге өчен дога кылырга онытмый. Риваять буенча, Ризаэтдин Фәхретдин вафат булганнан соң меңнәрчә мөселман, кулга алудан курыкмыйча, аның туган авылында җеназасын уку өчен җыела.
Ризаэтдин Фәхретдин фотопортреты.
Р.Фәхретдиннең Кичүчат музеенда сакланган кәгазьләре, 2019 нчы ел.
Дима Fatum һәм кураторлар төркеме Кичүчат авылындагы мемориаль музейда, 2019 нчы ел.
«Әткәйнең сүзләренә күрә, алтынчы бабасы Юлдаш бине Ишкәй, бик борынгы замандагы, Идел елгасының тау ягындагы зур мөселман авылы Шырданда туып үскән булган. Казан ханлыгы җиңелгәннән соң, көчләп чукындырудан куркып, Шырданда яшәүче мөселманнар төрле якларга күчеп китәргә мәҗбүр булганнар. Шулар исәбеннән Юлдаш бабасы, беркадәр авылдашлары һәм кардәшләре белән берлектә, мал-туарларын, йорт җиһазларын алып, атларга төялеп, туган-үскән илләрен, ата-бабаларының каберләрен калдырып Шырдан авылыннан чыгып киткәннәр. Матур җәй көннәрендә күп көннәр бергәләп күчеп барганнар, бер матур җиргә барып җиткәннәр. Ике елга бергә кушылган урында кара туфраклы чәчүлек җирләре, җиләк-җимешкә бай булган болыннары, кара урманнары булган җирләрне ошатып, шунда авыл корып торып калганнар. Яңа корылган авыл «Тәварихы Болгария» рисаләсендә искә алынган, Кичү елгасы буенда булган. Авылның исеме, нигез салучысына күрә күп еллар «Юлдаш авылы» дип аталган. Тора-бара Юлдаш исеме урынына, авылның корылган урынына карап, «Кичүчат» исеме кулланыла башлаган. Хәзерге көндә дә шул исемдә йөри».

Әсма Шәрәфнең «Әткәем турында истәлекләр»еннән өзек, Казан, 1999 нчы ел.
«Әткәйнең сүзләренә күрә, алтынчы бабасы Юлдаш бине Ишкәй, бик борынгы замандагы, Идел елгасының тау ягындагы зур мөселман авылы Шырданда туып үскән булган. Казан ханлыгы җиңелгәннән соң, көчләп чукындырудан куркып, Шырданда яшәүче мөселманнар төрле якларга күчеп китәргә мәҗбүр булганнар. Шулар исәбеннән Юлдаш бабасы, беркадәр авылдашлары һәм кардәшләре белән берлектә, мал-туарларын, йорт җиһазларын алып, атларга төялеп, туган-үскән илләрен, ата-бабаларының каберләрен калдырып Шырдан авылыннан чыгып киткәннәр. Матур җәй көннәрендә күп көннәр бергәләп күчеп барганнар, бер матур җиргә барып җиткәннәр. Ике елга бергә кушылган урында кара туфраклы чәчүлек җирләре, җиләк-җимешкә бай булган болыннары, кара урманнары булган җирләрне ошатып, шунда авыл корып торып калганнар. Яңа корылган авыл «Тәварихы Болгария» рисаләсендә искә алынган, Кичү елгасы буенда булган. Авылның исеме, нигез салучысына күрә күп еллар «Юлдаш авылы» дип аталган. Тора-бара Юлдаш исеме урынына, авылның корылган урынына карап, «Кичүчат» исеме кулланыла башлаган. Хәзерге көндә дә шул исемдә йөри».

Әсма Шәрәфнең «Әткәем турында истәлекләр»еннән өзек, Казан, 1999 нчы ел.

Процесс

Сәнгать объектының формасы: мурал
Юнәлеш: сюрреализм
Алым: коллаж, оптик иллюзияләр
Кулланылган материаллар: акрил буяу-спрей


Итал. mural – дивар

Бина фасадында, тәрәзәсез диварында яки шәһәрнең башка архитектура объектында мәһабәт дивар рәсеме.
Муралның икеле планы уртак пейзаж – Кичүчат манзарасы – белән берләштерелгән. Диптихның сул өлешендә авылга Кичү елгасы ярыннан, ә уң яктагысында Чагыл тавы башынан карыйбыз. Әсәрнең ике өлеше өчен дә уртак элемент – як-ягында әле галимнең әти-әнисе утырткан наратлар үсүче Риза Фәхретдин мемориаль йорты рәсеме.

Коллаж техникасын кулланып Fatum мәгърифәтченең тормышы һәм эшчәнлегендә мөһим роль уйнаган элементларны тасвирлый. Муралга якыннан караганда алар бербөтен, бары тик туры мәгънә ташыган кебек тоела. Ә ераккарак китә башласаң муралдагы һәр деталь аксакал портретына әверелә башлый: болытлар – чалмага, наратлар һәм өй элементлары – акыл иясенең күзләренә, Фәхретдиннең авылдан Мәккәгә юлын символлаштыручы арба – Ризаэтдин йөзенең сул ягына әйләнә. Символлар кушылмасы арасында бары тик Ризаның тормыш юлын һәм эшчәнлеген җентекләп өйрәнгәннән соң гына аңлашылучы детальләр дә бар. Мәсәлән, арбадагы үлчәү Фәхретдиннең дингә сак һәм үлчәп кенә якын килүен аңлата: ислам дөньясының бөек акыл иясе булуына карамастан ул табигать фәннәрен тирәнтен өйрәнә. Соңгы фактны төп рәсемнең сул аскы өлешендәге астролябия дә раслый. Башка детальләр арасында – Ризаның тарихи эшчәнлегенә ымлаучы ком сәгате, совет мөселманнарының репрессиягә дучар булуын хәтерләтеп торган хөкем ителүче карточкасы һәм Фәхретдиннең төп хезмәте – дүрт томлы библиография монографиясе «Асар»га (хәзерге вакытта да шәҗәрәләр төзегәндә кулланыла) ишарәләүче җирдәге эзләр.
Мурал өстендә эш, Әлмәт, 2019 нчы ел.
«Асар» диптихының бер өлеше, Әлмәт, 2019 нчы ел.
Мурал эскизы, 2019 нчы ел.
Муралның икеле планы уртак пейзаж – Кичүчат манзарасы – белән берләштерелгән. Диптихның сул өлешендә авылга Кичү елгасы ярыннан, ә уң яктагысында Чагыл тавы башынан карыйбыз. Әсәрнең ике өлеше өчен дә уртак элемент – як-ягында әле галимнең әти-әнисе утырткан наратлар үсүче Риза Фәхретдин мемориаль йорты рәсеме.

Коллаж техникасын кулланып Fatum мәгърифәтченең тормышы һәм эшчәнлегендә мөһим роль уйнаган элементларны тасвирлый. Муралга якыннан караганда алар бербөтен, бары тик туры мәгънә ташыган кебек тоела. Ә ераккарак китә башласаң муралдагы һәр деталь аксакал портретына әверелә башлый: болытлар – чалмага, наратлар һәм өй элементлары – акыл иясенең күзләренә, Фәхретдиннең авылдан Мәккәгә юлын символлаштыручы арба – Ризаэтдин йөзенең сул ягына әйләнә. Символлар кушылмасы арасында бары тик Ризаның тормыш юлын һәм эшчәнлеген җентекләп өйрәнгәннән соң гына аңлашылучы детальләр дә бар. Мәсәлән, арбадагы үлчәү Фәхретдиннең дингә сак һәм үлчәп кенә якын килүен аңлата: ислам дөньясының бөек акыл иясе булуына карамастан ул табигать фәннәрен тирәнтен өйрәнә. Соңгы фактны төп рәсемнең сул аскы өлешендәге астролябия дә раслый. Башка детальләр арасында – Ризаның тарихи эшчәнлегенә ымлаучы ком сәгате, совет мөселманнарының репрессиягә дучар булуын хәтерләтеп торган хөкем ителүче карточкасы һәм Фәхретдиннең төп хезмәте – дүрт томлы библиография монографиясе «Асар»га (хәзерге вакытта да шәҗәрәләр төзегәндә кулланыла) ишарәләүче җирдәге эзләр.
Мурал эскизы, 2019 нчы ел.
«Асар» диптихының бер өлеше, Әлмәт, 2019 нчы ел.
Мурал өстендә эш, Әлмәт, 2019 нчы ел.
Моннан тыш үз эшендә Fatum Кичүчат музеенда сакланучы артефактларны куллана. Болар арасында - Риза Фәхретдиннең лекция укыган фотографиясе, фикер иясенең гарәп имлясы белән язылган кулъязмалары, шулай ук Фәхретдиновлар гаиләсенең 1906 нчы елгы фотосурәте. «Безнең авылда Фәхретдинне бар кеше белә, - ди Диләрә Гыймранова. – Шуңа күрә, Әлмәттә мурал барлыкка килгәч, авылдашлар аны күрер өчен шәһәргә китте. Ә кайткач Дима үз хезмәтенә салган мәгънәләрне аңлатуымны сорап яныма килә иделәр».

Автор


Дима Fatum – украиналы урам рәссамы һәм муралист. Тарас Шевченко исемендәге сәнгать мәктәбендә классик рәссамлык белеме алгач (анда сынлы сәнгать белән шөгыльләнә) Fatum урамда рәсем ясый башлый. «2000 нче еллар башында мин хип-хоп турында белдем, граффити белән мавыгып киттем, - дип исенә төшерә рәссам, – һәм экспериментлар ясый башладым». Шуннан соң урам сәнгатенә галерея күргәзмәләре өстәлә – рәссам картиналар ясаудан тулысы белән баш тартмый. Беренче шәхси күргәзмә 2011 нче елда Одессада үтә, хәзер Дима муралист-рәссам буларак эшли.

Fatum үзенең сәнгать алымы аркасында таныла: коллаж техникасында ясалган һәм оптик иллюзия элементлары өстәп ясалган мәһабәт мураллар еш кына рәссам ул вакытта эшләүче урынның тарихын һәм иҗтимагый контекстын чагылдыра. Диманың сәнгать әсәрләре Санкт-Петербург урам сәнгате музеенда, Украина һәм Мәскәү галереяларында урын алган. Дима Украина һәм Аурупада узучы фестивальләрдә даими катнаша, ә 2018 нче елда ул Әбу-Дабидагы «Формула-1» Гран-при ярышлары узучы Яс Марина трассасы диварында Шәех Заиднең портретын ясый.
Дима Fatum «Асар» диптихын ясаганда, Әлмәт, 2019 нчы ел.
«Режим» сериясеннән Иосиф Сталин портреты, 2016 нчы ел.
Дима Fatum – украиналы урам рәссамы һәм муралист. Тарас Шевченко исемендәге сәнгать мәктәбендә классик рәссамлык белеме алгач (анда сынлы сәнгать белән шөгыльләнә) Fatum урамда рәсем ясый башлый. «2000 нче еллар башында мин хип-хоп турында белдем, граффити белән мавыгып киттем, - дип исенә төшерә рәссам, – һәм экспериментлар ясый башладым». Шуннан соң урам сәнгатенә галерея күргәзмәләре өстәлә – рәссам картиналар ясаудан тулысы белән баш тартмый. Беренче шәхси күргәзмә 2011 нче елда Одессада үтә, хәзер Дима муралист-рәссам буларак эшли.

Fatum үзенең сәнгать алымы аркасында таныла: коллаж техникасында ясалган һәм оптик иллюзия элементлары өстәп ясалган мәһабәт мураллар еш кына рәссам ул вакытта эшләүче урынның тарихын һәм иҗтимагый контекстын чагылдыра. Диманың сәнгать әсәрләре Санкт-Петербург урам сәнгате музеенда, Украина һәм Мәскәү галереяларында урын алган. Дима Украина һәм Аурупада узучы фестивальләрдә даими катнаша, ә 2018 нче елда ул Әбу-Дабидагы «Формула-1» Гран-при ярышлары узучы Яс Марина трассасы диварында Шәех Заиднең портретын ясый.
Дима Fatum «Асар» диптихын ясаганда, Әлмәт, 2019 нчы ел.
«Режим» сериясеннән Иосиф Сталин портреты, 2016 нчы ел.

Адрес

ПРОЕКТ ЯҢАЛЫКЛАРЫН ҺӘМ ЧАРА АНОНСЛАРЫН ҖИБӘРҮ
Төймәгә басып, шәхси мәгълүматларны эшкәртергә ризалык бирәм.
© 2023 Стрит-артны өйрәнү Институты
Сайтны ясау: Gonzo Design