Әлмәт нардлары

Импровизация – иҗатның да, тормышыбызның да мөһим өлеше: киләсе мизгелдә ни буласын беркайчан белмисең. Кешенең шәһәр буйлап йөрүе дә импровизация: өйгә башка юлдан кайтышлый дусларыбызга кунакка кереп чыга алабыз, уйламаганда кафега кереп капучино эчеп чыгарга яисә кисәк кенә әбиебез янына кайтып килергә мөмкинбез.

2020 нче елда күнегелгән гадәтләребез үзгәрде. Инде дустыбыз белән кул биреп күрешү яки кочаклашу һәрвакыт мөмкин эш түгел: үзеңнең һәм башка кешенең иминлеге турында уйларга кирәк.

Кешеләрнең шәһәрдә хәрәкәт итүен җирдәге график сызыклар рәвешендә күз алдына китерергә мөмкин. Аның буенча бер ноктадан икенчесенә хәрәкәт иткәндә кешеләр 1,5 метрлык ара сакларга тырыша. Андый график системаның бер үрнәге булып нард тактасы хезмәт итә ала.

Әлмәт микрорайоннарының берсендә рәссам Xeato (Хито) асфальт өстендә нард төшерде. Бу – хәрәкәтсез катып калган рәсем генә түгел, аның өстендә махсус кагыйдәләр буенча дусларың белән нард уйнарга мөмкин. Шул ук вакытта 1,5 метрлы имин ара да сакланачак. Шулай итеп «Әлмәт нард уены» якыннарың белән вакыт үткәрүне иминрәк итәргә булыша.

Нардлар борынгы заманда ук таралган булган, бары төрле исем астында йөргән. Мәсәлән, борынгы Римлылар аны «табула», ә аңа кадәр «унике билге уены» дип йөрткәннәр.

Күпләр нард уенын җиңел дип саный. Әмма аның андый ук гади булмавын күрсәтүче бер риваять бар. Бер вакытны һиндлар фарсыларның тапкырлыгын сынап карау өчен аларга шахмат уены җибәрә. Фарсы аксакалы Бозоргмиһр моның чишелешен тиз таба һәм җавап итеп үз табышмагын җибәрә. Һиндлар аны 12 ел буе чишә алмый. Ул табышмак –Сасани династиясенең беренче шаһиншаһы Ардашир I хөрмәтенә нәү-ардашир дип аталган нард уены була. Нардлар Фарсы илендә (хәзерге Иран) барлыкка килгән дип санала.

Нард – саннар һәм очраклылык белән бәйле борынгы уен гына түгел, ә Татарстанның мәдәни кодларының берсе дә. Пенсия яшендәгеләр зур төркемнәргә җыелып паркларда нард уйныйлар, ә республиканың күп кенә кафеларында ашыкмыйча чәй эчеп бер-ике партия нард сугып алырга була.

Рәссам Xeato (Хито) Әлмәтнең бер районында нард уен тактасының рәсемен төшерә һәм бу аның беренче зур масштаблы эше. Аның өчен иң авыры – җирдә билге куеп чыгу һәм рәсем ясау була, чөнки Xeato гадәттә асма өслектә эшли – ул инде 13 ел буе урамда граффити төшерә. Эш барышын биектән бәяләү өчен рәссам һәр эш көне ахырында якындагы йортның түбәсенә менә.

Нурбәк Батулла һәрвакыт шәһәр үзәгеннән читтәге бер урында биергә хыялланган. Моның үз тылсымы бар – бию көтелмәгән урында туа. Узып баручылар эштән өйләренә кайткан, этләрен йөртергә чыккан җиреннән яисә кибеткә барышлый көтмәгәндә бәлки моңа кадәр һич күрмәгән чыгыш-перформанска җәлеп ителә.

Сәнгать объектын ачу көнендә «Әлмәт нардлары» Нурбәк Батулла һәм «Фристайл» җирле бию төркеменең перформанс урынына әверелде. Чыгыш нард уенының урта фарсы атамасы хөрмәтенә «Кыю Ардашир» дип аталды, шуңа күрә Нурбәк Батулла «Фристайл» биючеләре белән фарсы рәсем сәнгатен һәм миниатюраларын өйрәнде. Бу сурәтләр нигезендә биючеләрдә яңа визуаль образлар барлыкка килеп соңрак алар бию хәрәкәтләрендә чагылыш тапты.

Биючеләр өчен бу тулысы белән импровизация һәм яңа жанрда беренче мәртәбә чыгыш ясау иде. Алар шашкалар ролен башкарды, ә виртуаль сөякләр ташлап «тактада» ничә кеше һәм нинди хәрәкәтләр ясаячагын билгеләүче тамашачы алар белән идарә итте. Очраклы саннар генераторы ике сан күрсәтә: беренчесе биючеләрнең санын, икенчесе – рәсем номерын аңлата.

Xeato 2007 нче елда граффити төшерә башлый, соңыннан яңа техникаларны: киндердә абстракт рәсем, скульптура ясау, гравюраны үзләштерә. Xeato`ның иҗаты наив стильга якын: формаларны геометрик абстракциягә хәтле гадиләштереп ул кулланылган төсләргә һәм иҗат әсәренең бербөтен композициясенә басым ясый. Xeato Лисий Ностагы урам рәссамнары күргәзмәсендә катнаша. Аның эшләре шулай ук 2019 нчы елда Түбән Новгородта Futuro күргәзмәсендә һәм «Севкабель Порт»тагы (Санкт Петербург) «Баннерет» күргәзмәсендә куела.

Нурбәк Батулла Казанда Татарстанның халык язучысы Рабит Батулла гаиләсендә туа. 2007 нче елда Нурбәк бик яхшы билгесенә Казан хореография училищесын тәмамлый һәм Санкт-Петербург консерваториясенә балетмейстер-хореограф белгечлегенә укырга керә. Вакыт узу белән Нурбәк балет кысаларыннан чыга һәм Санкт-Петербургның Моховая урамында урнашкан Театр академиясенә драма һәм кино актёрына укырга китә, бу аның киләчәк карьерасына юнәлеш бирә дә. Нурбәк рус-алман театрында катнашып хореография һәм драмада импровизация нигезләрен өйрәнә.